تکیه مردم؛ شاید وقتی دیگر

از خرسندی‌های سال‌های حضور در شورا، فراهم شدن گاه‌گاه بهانه هم‌صحبتی با بزرگانی همچون سیدمحمد بهشتی و اسکندر مختاری بود. گاهی که پرسش و ابهامی در حوزه شهر و معماری برایم پیش می‌آمد و یا چشم انداز روبرو مبهم می‌شد و عرصه تنگ ‌می‌آمد، به بزرگانی همچون ایشان مراجعه می‌کردم تا پرسش و دغدغه‌ای مطرح کنم و نکته‌ای بشنوم. در فاصله سالهای ۹۸ و ۹۹ با دکتر مختاری درباره بازسازی تکیه دولت گفتگو می کردیم. این پرسش مطرح بود که آیا می شود این بنای فاخر قاجاری را بار دیگر ساخت؟ 

حیات و ممات تکیه دولت

از تاریخ دقیق احداث تکیه دولت اطلاعی در دست نیست اما گفته می‌شود آغاز آن بین سالهای ۱۲۸۳ یا ۱۲۸۵ هجری قمری بوده است اما احتمالا با درگذشت معیرالممالک که اجرای طرح تکیه دولت را از سوی ناصرالدین شاه برعهده داشت، ساختمان نیمه کاره می ماند؛ هرچند مورد بهره برداری قرار می گیرد.

تکیه دولت بنای عظیمی بود که در ان زمان از هر سو می شد ان را دید و با تدابیر خاصی با بافت شهری اطراف در ارتباط قرار می گرفت. پلانی دایره ای شکل و سه طبقه حجره و غرفه و اتاق (و در دوره ای چهار طبقه) داشت و در میانه آن سکویی مدور به منظور اجرای مراسم ایجاد شده بود.

گفته می‌شود در تکیه‌ دولت صرفا مراسم عزاداری برگزار نمی شده و تدریجا کارکردهای مختلفی می‌یابد. گاه نمایشگاه‌ در آن برپا شده و دوره‌ای نیز، ضرب و عیارسنجی سکه در آن انجام شده است. اما نکته قابل توجه، تشکیل مجلس موسسان بوده است که انقراض قاجار و روی کارآمدن دوره‌ی پهلوی را تصویب می‌کند.

در رابطه با تخریب این اثر به یاد ماندنی، یحیی ذکاء پژوهشگر تاریخ هنر ایران می نویسد: «تکیه دولت سالها به حالت متروک و نیمه مخروب در جنوب کاخ گلستان باقی مانده بود تا اینکه برای بنا و ایجاد ساختمان بانک ملی در بازار در سال ۱۳۲۵، آن را خراب کردند و تهران را از داشتن یک اثر معماری و نمایشی جالب که می‌توانست تغییر صورت یافته، برای منظور دیگری مورد استفاده قرار گیرد، محروم ساختند.»

‌تکیه مردم به جای تکیه دولت!

در سال ۷۴ سازمان میراث فرهنگی با راهبری دکتر شیرازی و به توسط دکتر مختاری، بررسی هایی در رابطه با بقایای پی این بنا و نقشه آن آغاز کرد. به دلایلی که از حوصله این یادداشت خارج است، مجموعه بررسی‌های که می‌توانست منجر به بازسازی این بنای پراهمیت معاصر شود، متاسفانه منتج به نتیجه نشد.

در شهریور ۹۹ ضمن گفتگو با جمعی از اساتید و کارشناسان این حوزه پیشنهاد بازسازی آن را، این بار به نام تکیه مردم، در رسانه‌ها مطرح کردم. بازسازی تکیه دولت، این‌بار به‌نام تکیه مردم، می توانست و می‌تواند به روشنی مکمل ارزش های شهری در مرکز تاریخی تهران باشد.

به وزارت دادگستری (به عنوان مالک زمین‌ تکیه دولت)، وزارت میراث فرهنگی و شهرداری تهران پیشنهاد کردم طی توافقی ٣جانبه و انجام مطالعات و تهیه طرح، بازسازی تکیه دولت و احداث تکیه مردم در بخشهایی از محل تکیه دولت را در دستور کار قرار دهند. طبیعتا نمی‌شد انتظار داشت در شرایط اضطرار هزینه‌های جاری مدیریت شهری، چنین اقدامی به سرعت به نتیجه برسد.

اما این انتظار می‌رفت دستگاه‌های مربوطه و در وهله اول شهرداری تهران و پس از آن وزارت میراث‌ فرهنگی، نسبت به پیشنهادی که کلیات آن حداقل از ۲۵سال پیش در فضای کارشناسی و تخصصی مطرح بوده است، بی‌تفاوت و بی‌واکنش نمانند؛ تا در صورت موافقت با کلیات موضوع، مطالعات و بررسی‌های کارشناسی آن آغاز شود.

در دوره‌ مدیریت شهری دوره پنجم، علیرغم تمامی فرصت ها و رویکردهای مثبت نسبت به احیای شهر و بافت‌ها و بناهای ارزشمند، چنین مجالی فراهم نشد. حالا باید گفت شاید وقتی دیگر مجال آن فراهم شود و در زمانی كه ابر و باد و مه و خورشيد و فلکِ بودجه و اعتبارات فراهم باشد، بتوانیم به جای تکیه دولت و در مکانی مناسب و در حوالی آن، تكيه مردم را بسازيم.